Жакыпбек Ырысжан
Ph.D. докторы
Доцент
Профессор
Ө.А. Байқоңыров атындағы Тау-кен-металлургия институты
Email: y.zhakypbek@satbayev.111
Кәсіби өмірбаяны
2004 жылы Қ. И. Сатпаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық университетінің 050707- «Тау-кен ісі» мамандығына түсті. 2008 жылы бакалавр академиялық дәрежесінің берілуімен оқуды үздік аяқтады. 2008-2010 жж. Қ. И. Сатпаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық университетінің 050707- «Тау-кен ісі» мамандығының магистратурасына түсіп, Тау-кен ісінің магистрі академиялық дәрежесінің берілуімен аяқтады. Өзінің еңбек қызметін 2009 жылы Қ. И. Сатпаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық университетінде Тау-кен институтының дирекциясының операторы ретінде бастады.
2009-2011 жж. «Инженерлік геодезия және жерге орналастыру» кафедрасында ассистент қызметінде жұмыс атқарды. 2011-2014 жж. Қ. И. Сатпаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық университетінің 6D070700- «Тау-кен ісі»-мамандығының докторантурасында оқыды. 2014 жылы философия ғылымдарының докторы PhD лауазымын алу үшін арналған диссертациялық жұмысын ойдағыдай қорғап шықты. Қазіргі таңда Қ. И. Сатпаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық университетінде «Маркшейдерлік іс және геодезия» кафедрасында қауымдастырылған профессор болып жұмыс жасайды.
Университетте жұмыс жасау уақытында 40-тан аса ғылыми еңбек, 3 оқу құралын және мемлекеттік тілде тау-кен және геодезия мамандықтарының студенттері үшін 1 монография жариялады. Ғылыми қызметі бойынша баспадан өткен 30 жұмыс, оның 13 ЖАК-пен ұсынылған басылымдардағы мақалалар, Халықаралық ғылыми тәжірибелік конференцияларда 15 жариялым, ҚХР ЖАК-мен ұсынылған басылымдарда 3 мақала, импакт-факторы бар (Scopus) 7 мақала және импакт-факторы бар (Thomson Reuters) 5 мақала шығарылды.
2012-2014 ж. № 751 МОН ГФ 12.16. «Ғылыми зерттеулерді гранттық қаржыландыру» бағдарламасы бойынша «Пайдалы қазбалардың кен-орындарын ашық өндіру кезіндегі қалпына келтіру жұмыстарын оңтайландыру» тақырыбындағы ғылыми жобаларға қатысқан. Қазіргі таңда биорекультивация бағыты бойынша Қытай тау-кен техникалық университетінің (Пекин қ.) ғылыми қызметкері. 2018-2020 жж. № 2018/АР05131591 «Ашық тау жұмыстарындағы бұзылған жерлерді қалпына келтірудің техникалық және биологиялық кезеңдерін басқаруды жетілдіру» тақырыбы бойынша АҒҚ.
Магистрлік пәндер бойынша әдістемелік нұсқаулықтарды жасаумен белсенді айналысады. Біліктілікті арттыру туралы көптеген сертификаттары бар. Қазіргі уақытта маркшейдерлік іс саласында қызмет атқаруда. Жерге орналастыру мамандығының жер қарым-қатынастары және экономика бағыты бойынша докторлық жұмыстарды қорғау бойынша коммиссия мүшесі. ҚР дарынды жас ғалымдарының мемлекеттік шәкіртақысының иегері (2015).
Білімі
2004 жылы Қ. И. Сатпаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық университетінің 050707- «Тау-кен ісі» мамандығына түсіп, 2008 жылы бакалавр академиялық дәрежесін алды.
2008 жылы Қ. И. Сатпаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық университетінің 050707- «Тау-кен ісі» мамандығына түсіп, 2009 жылы магистр академиялық дәрежесін алды.
2011 жылы Қ. И. Сатпаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық университетінің 050707- «Тау-кен ісі» мамандығына түсіп, 2014 жылы аяқтады. 6D070700- «Тау-кен ісі» мамандығы бойынша философия ғылымдарының докторы ғылыми дәрежесі берілді (20.11.2014ж. № 0000588).
Ғылыми жобалар
Пайдалы қазбаларды ашық әдіспен кен-орындарынан игеру барысында халық шаруашылығының қажеттілігі үшін жарамды көптеген жер телімдері қолданыстан алынып тасталынады. Бұл жер телімдерінде ашық тау-кен жұмыстарын жүргізу барысында өндірістік алаң, карьер және үйінді, техникалық жолдар және қалдыққойма орналасады. Осының нәтижесінде ашық тау-кен жұмыстарымен жер телімдері бұзылады. Ол өз кезегінде ауыл шаруашылығына, геологиялық ортаға және табиғат ландшафтына әсерін тигізеді. Тау-кен жұмыстарымен бұзылған жерлерді уақытында қалпына келтіру жер қойнауын пайдаланушылардың міндетіне жатады. Қазіргі уақытта, тау-кен және қалпына келтіру жұмыстарының үйлестірілмеуінің салдарынан тау-кен кәсіпорындарындағы ашық тау-кен жұмыстарымен бұзылған жерлердің аумағы артып келе жатыр. Осыған байланысты, кен орындарын игеру барысында басқарудың рационалды әдістерін іздестіру негізінде бұзылған жерлерді қалпына келтіру мәселесі туындайды. Сондықтан, ашық өңдеудегі рекультивация жұмыстарын жан-жақты зерттеу барысында және оларды рационалды басқару нәтижесінде бұзылған жерлерді қалпына келтіру мүмкіндігі туындайды.
Ғылыми жұмысты орындау барысында кешенді әдістер және зерттеу тәсілдері қолданылды.Оларға жүйелік тәсілдемелер, құрылымдық-болтаникалық зерттеулердің стандартты әдістер кіреді.
Тау-кен және геометриялық талдаудың негізінде бұзылған жерлердің ауданын анықтау тау-кен жұмыстарының көлеміне қарай үйінділерде тау жыныстарын және топырақтың құнарлы қабаттарын тиімді үюге мүмкіндік береді.
Сыртқы үйінді қалыптастыру кезіндегі қалпына келтіруге жарамдылығына сәйкес аршыма тау жыныстарын селективті орналастырудың технологиялық сызбасының негіздемесі үйіндінің бетін қалпына келтіру дәрежесін арттырады.
Ашық өндіру кезіндегі бұзылған жерлерді қалпына келтіру кезіндегі эндомикоризді саңырауқұлақтар мен кальцийді қолдану арқылы тиімді фиторекультивация тәсілдерін жетілдіру керек.
Жарияланымдар
1. Wu F.Y.; Zhakypbek Y.; Bi Y.L.; Chen S.T.; Guo Y.F., Wong M.H. Effects of Lead and Zinc on Arsenic Accumulation in Nonmetallicolous and Metallicolous Populations of Pteris vittata L. Communications in soil science and plant analysis. Volume: 44, 2013, –P.2839-2851. Publisher: USA, Article Number: 34336. ISSN: 0010-3624 .https://apps.webofknowledge. com/full_record.do?product=WOS&search_mode=GeneralSearch&qid=1&SID=F639yJhP6yrwNOsVaXX&page=1&doc=5.
2. T Kalybekov, K Rysbekov, Y Zhakypbek. Efficient land use in open-cut mining. New Developments in Mining Engineering 2015: Theoretical and Practical Solutions of Mineral Resources Mining. 1 January 2015, Pages 287-291. Book Chapter. https://www.scopus.com/ record/display.uri?eid=2-s2.0-85053654439&origin= resultslist &sort=plff&src=s&sid= 30d44b20b8302835856a18a4338a0dd2&sot=autdocs&sdt=autdocs&sl=18&s=AU-ID%285587 3164000%29&relpos=5&citeCnt=6&searchTerm=
3. Zhi-Gang Wang, Yin-Li Bi, Bin Jiang, Zhakypbek Y., Su-Ping Peng, Wen-Wen Liu, Hao Liu. Hyperspectral characterization and nutrition condition of maize inoculated with arbuscularmycorrhiza in different phosphorus levels. Journal Citation Reports Scientific.Volume: 6, 2016, Publisher: England, Article Number: 34336. ISSN: 2045-2322. https://apps.webofknowledge.com/full_record.do?product=WOS&search_mode=GeneralSearch& qid=1&SID=F639yJhP6yrwNOsVaXX&page=1&doc=4
4. Yinli Bi, Lang Qiu, Zhakypbek Y., Bin Jiang, Yun Cai, Huan Sun. Combination of plastic film mulching and AMF inoculation promotes maize growth, yield and water use efficiency in the semiarid region of Northwest China. Agricultural Water Management. 2018. Volume: 201. –P. 278-286. Publisher: Elsevier science BV. Netherlands. ISSN:0378-3774. https://apps.webofknowledge.com/full_record.do? product=WOS&search_mode=GeneralSearch &qid=1&SID=F639yJhP6yrwNOsVaXX&page=1&doc=3.
5. Lang Qiu, Yinli Bi, Bin Jiang, Zhigang Wang, Yanxu Zhang., Zhakypbek Y. Arbuscular mycorrhizal fungi ameliorate the chemical properties and enzyme activities of rhizosphere soil in reclaimed mining subsidence in northwestern China. Journal of Arid Land. 2019. . Volume: 11. –P. 135-147. Publisher: Springer heidelberg, Germany. ISSN:1674-6767. https://apps.webofknowledge.com/full_record.do?product=WOS& search_mode=GeneralSearch &qid=1&SID=D6GXwn6AukyOUdpJb52&page=1&doc=1.
6. K. Rysbekov, D. Huayang, T. Kalybekov, M. Sandybekov, K. Idrissov, Y. Zhakypbek, G. Bakhmagambetova. Application features of the surface laser scanning technology when solving the main tasks of surveying support for reclamation. Mining of mineral deposits 2019, 13(3):40-48. https://apps.webofknowledge.com/full record.do? product=WOS& search_mode=GeneralSearch&qid=1&SID=C5Xmg1q2RBdsoHryS2r&page=1&doc=2