АР08857087 Инновациялық тау-кен көлік жүйелерін енгізу және тік қабаттардың шекті жағдайы жағдайында терең карьерлерде кен өндіру қарқындылығын арттыру

ҚР БҒМ ГҚ 2020-2022 жылдарға арналған жобасы. (27 ай)

ЖТН № АР08857087

Жоба атауы: «Инновациялық тау-кен көлік жүйелерін енгізу және тік қабаттардың шекті жағдайы жағдайында терең карьерлерде кен өндіру қарқындылығын арттыру»

Ғылыми жетекші – техника ғылымдарының докторы. профессор Молдабаев С.Қ.

Өзектілігі. Тік-көлбеу қабаттарда көлденең панельдермен кертпештерді өңдеу технологиясының (ашық қазбаның шекті беткі контурының өтуіне дейін және кейін) тау жыныстары массивінің кернеулі жай-күйіне және кен өндірудің қарқындылығына әсер ету проблемасы шешілмеген күйінде қалып отыр. Терең және өте терең карьерлерде кен өндіру қарқындылығы тау-кен жұмыстарының аршу жұмыстарынан қатаң байланысына байланысты айтарлықтай төмендейді. Жоғарыдан төменге қарай тау-кен жұмыстарының көлбеу қабаттарында өндіріс қауіпсіздігін қамтамасыз ету және кен өндіру мен аршу қазбаларына тәуелділікті азайту ашық геотехнология мен геомеханиканың өзекті мәселелері болып табылады.

Жобаның мақсаты-тау-кен жұмыстары карьердің шекті үстіңгі контурына жақындағанға дейін стационарлық көліктік көтергішті қалыптастыру кезінде ашық қазбаланған кеңістіктің ұштасатын қуыстарының пішінін өзгертудің және оларды тік-көлбеу қабаттарда жүргізудің оның борттарының орнықтылығына әсерін белгілеу және дөңгелек пішінді карьерлік алқаптарда тау-кен көлігі жүйесін жаңғырту кезінде тау-кен жұмыстарының жоғары ырғақты өндірісін қамтамасыз ету.    

Күтілетін және қол жеткізілген нәтижелер. Scopus базасындағы CiteScore бойынша Earth and Planetary Sciences санаты бойынша кемінде 50 (елу) пайызы бар шетелдік рецензияланатын ғылыми журналдарда 2 мақала жарияланып, 1 мақала баспаға беріледі. Бюджетте қазақстандық патенттік бюроға 2 өтінім беру жоспарланған, одан кейін халықаралық патенттеуге 2 өтінім беріледі – 2 патент алынды, қазақстандық патенттік бюроға 2 өтінім халықаралық патентке РСТ нөмірі жіберілді және алынды және Еуразиялық патентке өтінім берілді.

Жобаның түпкілікті нәтижесі өнім болады, өйткені тік құламалы кен орындарын ашық игерудің зерттелетін технологиясының бәсекелестік артықшылықтары бар, тау жыныстары массивінің шекті кернеулі жай-күйі жағдайында тік құламалы қабаттар ернеулерінің конструкциялық параметрлерін белгілеу құралы өте күрделі болып табылады және тік құламалы қабаттарда тау-кен жұмыстарын жүргізудің жоғары ритмикалық кестесін оңтайландыру әдісі жоқ.

Тік-көлбеу қабаттарда көлденең панельдермен кемерлерді өңдеу технологиясының (ашық қазбаның шекті беткі контурының өтуіне дейін және кейін) өте терең қашар карьері жағдайында тау жыныстары массивінің кернеулі күйіне әсері анықталды. Деформациялар мен орын ауыстырулардың таралуы оны жетілдіру аймағында борттар еңістерінің тік бұрыштарымен өзгереді. Жылжудың ең жоғары деформацияларымен анықталатын сырғудың әлеуетті беті тау-кен жұмыстарын дамытудың негізгі бағытына қарай модельдің батыстан Шығыс бортына жылжиды. Жылжулар мен ығысу деформацияларының таралуының мұндай көрінісі тау-кен жұмыстары түпкі тереңдікке (760 м) жеткенге дейін сақталады. Тұрақтылық қорының коэффициенті соңғы 25 кезеңде 1,42 мәніне дейін төмендейді, бұл тау-кен жұмыстарын дамытудың таңдалған негізгі бағытының маңыздылығын көрсетеді. Жұмыс аймағының қапталдарында орнықтылық қорының коэффициенті 1,3-тен кем кему ықтималдығы 52% - ға дейін артады, осыған байланысты тау-кен жұмыстарының әлсіреген аймақтарындағы кернеулерді алып тастай отырып, кен орнының қолда бар блоктық моделі негізінде карьердің соңғы контурларын оңтайландыру жоспарланған.

Зерттеу тобының мүшелері

1. Молдабаев Серик Курашович, ғылыми жетекші
2. Сдвижкова Елена Александровна, бас ғылыми қызметкер
3. Бабец Дмитрий Владимирович, жетекші ғылыми қызметкер
4. Ковров Александр Станиславович, аға ғылыми қызметкер
5. Куттыбаев Айдар Ермеккалиевич, ғылыми қызметкер
6. Сарыбаев Нуржигит Омарович, кіші ғылыми қызметкер
7. Әбен Елдос, ғылыми қызметкер
8. Султанбекова Жанат Женсикбаевна, жетекші инженер
9. Токтаров Аян Аскарович, лаборант
10. Акпанбаев Ринат Серикович, ғылыми қызметкер

Жарияланған еңбектер тізімі

Мақалалар

1. Shcherbakov P., Tymchenko S., Bitimbayev M., Sarybayev N.,& Moldabayev S.  https://doi.org/10.33271/mining15.02.025 // Mining of Mineral Deposits, 2021. - № 15(2), рр. 25-34. . , IF 2,5, процентиль 61-й, квартиль 2 в Scopus
2. Moldabayev S.K., Sdvyzhkova O.O., Babets D. V., Kovrov O. S., Аdil T.K. Numerical modeling a stress-strain state of ore pit walls considering the rock mass stochastic heterogeneity // Naukovyi Visnyk Natsionalnoho Hirnychoho Universytetu, № , 2021, г. Днепр: НТУ «Днепровская политехника, стр. 13, ISSN 2071-2227, IF 1.9, процентиль 57-й, квартиль 2 в Scopus (в печати, дата публикации 06.12.2021г.)
3. Sarybayev N.O., Moldabayev S.K., Sodaba Hurmat, Bagdatov T.E. Development perspectives of cyclic and continuous method // Горный журнал Казахстана, 2021. - № 5. - C. 26-29.
4. Sarybayev N.O., Moldabayev S.K., Sadat Hosay. Cyclic and continuous method in  coal mining // Горный журнал Казахстана, 2021. - № 6. - C. 20-23.

Патенттер

1. Молдабаев С.К., Кузьменко С.В., Калюжный Е.В., Адамчук А.А., Шустов А.А. Транспортная установка для доработки приконтурных запасов под целиками железнодорожных путей. Патент РК на изобретение № 34721 по заявке № 2019/0144.1 от 21.02.2019. Бюллетень № 46 от 20.11.2020.
2. Молдабаев С.К., Кузьменко С.В., Калюжный Е.В., Шустов А.А., Әбен Е. Устройство для перегрузки скальных пород из конвейера в железнодорожный транспорт. Патент РК на изобретение № 35001 по заявке № 2019/0245.1 от 08.04.2019. Бюллетень № 15 от 16.04.2021.
3. Молдабаев С.К., Адамчук А.А., Әбен Е., Кузьменко С.В., Калюжный Е.С., Богаш М.И. Транспортная установка для глубоких карьеров. Заявка № 2021/0275.1 о выдаче патента РК от 30.04.2021.
4. Молдабаев С.К., Адамчук А.А., Әбен Е., Кузьменко С.В., Калюжный Е.С., Богаш М.И. Транспортная установка для глубоких карьеров. Заявка № 2021/0275.1 о выдаче патента Евразийского патента от 10.06.2021.
5. Молдабаев С.К., Адамчук А.А., Аскаров Е.С., Кузьменко С.В., Калюжный Е.С., Богаш М.И. Устройство для сквозного проезда автосамосвалов при разгрузке. Заявка № 2021/0600.1 о выдаче патента РК от 06.10.2021.
6. Международная заявка РСТ/KZ2019/00012 от 02.07.21г. «Устройство для перегрузки скальных пород с автотранспорта на конвейерный подъемник» получила № 24659-РСТ-ЕР от 27.08.21г. и передана в Европейское патентное ведомство (ЕПВ) / Молдабаев С.К., Кузьменко С.В., Калюжный Е.В., Дриженко А.Ю., Адамчук А.А.