AP08957443 «Алматы қаласындағы ауыр металдармен ластанған топырақтарды фиторемедиациялау үшін гипераккумуляторлы өсімдіктерді таңдаудың ғылыми негіздемесі»
Өзектілігі
Жоба Алматы қаласындағы ауыр металдармен ластанған топырақтарды фиторемедиациялау үшін гипераккумуляторлық қондырғыларды зерттеуге бағытталған. Жоба аясында мегаполистерді экологияландыру мақсатында Алматы қаласындағы ауыр металдармен ластанған топырақтарды фиторемедиациялау, оның экологиялық жағдайын жақсарту үшін өсімдіктер – гипераккумуляторларды іріктеу бойынша ғылыми жұмыстар жүргізілмек. Бұл тапсырма өзекті, өйткені Қазақстан үшін қоршаған ортаны қорғау (ҚР Экологиялық кодексі, 01.09.2007 ж.) және, атап айтқанда, жер ресурстарын қорғау және қалпына келтіру (Қазақстан Республикасының Жер кодексі) саласындағы негізгі заңды іске асыру (20.06.2003) маңызды болып табылады.
Жобаның мақсаты
Алматы қаласындағы ауыр металдармен ластанған топырақтарды фиторемедиациялау үшін тиімді гипераккумуляторлық өсімдіктердің ғылыми негізделген іріктеуін әзірлеу..
Жобаның күтілетін нәтижелері:
1. Алматының топырақ-климат жағдайына ең қолайлы гипераккумуляторлық өсімдіктердің халықаралық ғылыми көздерінен іріктеу жүргізіледі. Таңдалған гипераккумуляторлы өсімдіктердің негізінде өсімдік сауыттары бойынша ғылыми тәжірибе жоспарланып, төселеді. Өсімдік өсіретін ыдыстар ауыр металдардың белгілі бір жасанды ластанған концентрациясы бар Алматы топырағымен алдын ала толтырылады. Өсімдіктерді себу алдында өсетін кастрюльдегі топырақ ауыр металдарды анықтау үшін химиялық талдаудан өтеді. Келесі кезекте өсімдіктерді себу, күтіп-баптау және қолдау жұмыстары жүргізіледі..
2. Бастапқы материалдар өсімдік өнімділігін ескере отырып, фенологиялық бақылау негізінде, тәжірибе жүргізу процесінде алынған өсімдік сауыттарынан және өсімдіктерден топырақтағы ауыр металдарды анықтау үшін химиялық талдау жүргізілетін болады. Бастапқы материалды өңдеу және статистикалық бағалау Алматының топырақ-климаттық жағдайлары үшін таңдалған және тәжірибелік гипераккумуляторлық қондырғылардағы фиторемедиациялық қасиеттердің тиімділігін зерттеуге мүмкіндік береді.
3. Алматы қаласындағы ауыр металдармен ластанған топырақтарды фиторемедиациялау үшін анықталған жоғары тиімді гипераккумуляторлық қондырғылардан дәлелді қорытындылар мен ұсыныстар әзірленеді, содан кейін зерттеу нәтижелері Web of Science Q1-Q3 деректер базасына және ҚР БҒМ ҚКСОН енгізілген журналдарда жарияланады.
Қол жеткізілген нәтижелер:
Барлық өсірілген 12 өсімдіктің тек 4-еуі ғана гипер-аккумуляторлық қабілеттерін көрсетті. Lamiaceae өсімдіктері кобальт (Co) бойынша ең жақсы гипер-аккумуляторлық қабілеттерді көрсетеді. Tagetes patula nana зауыты қорғасынның (Pb) ең жақсы гипераккумуляторлық қабілетін көрсетеді. Brassica napus және Phaseolus acutifolius өсімдіктері кадмий (Cd) бойынша ең жақсы гипер аккумуляторлық қабілеттерін көрсетеді. Echinacea purpurea және Brassica napus өсімдіктері Қос фиторемедикалық қасиеттерге ие.
Зерттеу тобы мүшелерінің аты-жөндері және олардың идентификаторлары:
- Еликбаев Бахытжан Кошкинбаевич - Ғылыми жетекші
- Туйебахова Зоя Каимовна - Бас ғылыми қызметкер
- Сериков Темирлан Айдарович - Кіші ғылыми қызметкер
- Мейізбаева Күлсара Қабдыраханқызы - инженер
Басылымдар тізімі:
1. B. K. Yelikbayev, Marcela C. Pagano, G. A. Jamalova. Hyperaccumulator plants for phytoredomation of soil contaminated with heavy metals //Bulletin of NAS RK (Вестник НАН РК) 2020. Volume 5, Number 387 (2020), P.34–40. ISSN 1991-3494 .
2. Yelikbayev B.K., Nicolas Kalogerakis*, Imanbek F.M., Tuiebakhova Z.K., Jamalova G.A., Study of plants-hyperaccumulators for phytoremediation of soils contaminated with heavy metals in Almaty. Open access journal Q2-Q3. Рассматривается журналом.