AP08857097 «Орталық Қазақстанның рудалық кенорындарын ауқымды игеру кезіндегі жер беті деформациялық процестерін кешенді мониторингтеу»
Жобаның өзектілігі.
Ұсынылып отырған бұл жоба Орталық Қазақстанның жер қойнауын кең ауқымды және ұзақ игеру кезінде аса қолайсыз теріс технологиялық, экологиялық және экономикалық салдарларды туындататын геомеханикалық және геодинамикалық процестерді болжау мәселесін шешуге арналған. Орталық Қазақстандағы сияқты жер қойнауын кең ауқымды игеру кезінде геологиялық ортаның геодинамикалық режимі өзгереді. Геодинамикалық процестер кен орындарын игеру кезінде белгісіздік жағдайларын жасайды және жағымсыз технологиялық, экологиялық және экономикалық салдарларды тудыруы мүмкін. Мұндай жағдайда аймақтың геодинамикалық қауіпсіздігін, яғни табиғи – техногендік жүйелердің, мысалы Орталық Қазақстан өңіріндегі Жезқазған, Жаман Айбат, Жыланды тобы (Сарыоба, Қыпшақпай, Қарашошақ, Итауыз, Жартас) кен орындары орналасқан өңірдің қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін геодинамикалық полигон құрып және де онда геодезиялық және аэроғарыштық технологиялар негізінде кешенді мониторинг жүргізу өзекті мәселе болып саналады.
Жобаның негізгі мақсаты:
Жер қойнауы ауқымды көлемде және ұзақ уақыт игеріліп жатқан Орталық Қазақстан өңірінің өндірістік және экологиялық қауіпсіздігін, кешенді геодинамикалық полгон құрып және ондағы табиғи да техногендік деформациялық процестерді геодезиялық-аэроғарыштық технологиялар негізінде мониторингтеу арқылы қамтамасыз ету. Алынған нәтижелер, кейінгі геодинамикалық тәуекелді бағалау және деформациялық процестерді басқарудың тәсілдерін әзірлеу үшін қолданылады.
Күтілетін нәтижелер
Ғылыми-зерттеу жұмыстары барысында, геодезиялық әдістердің соңғы жетістіктерін атқарылған жұмыстардың деректерімен кешенді қолдану негізінде өндіріске келесідей нәтижелер енгізілетін болады:
- аймақтың геодинамикалық полигонын (ГДПҚ құру;
- нивелирлік, жерсерікті және гравиметриялық пункттерден тұратын аймақтың мемлекеттік геодезиялық торабын (МГТ) жиілетілу;
- алынған ақпаратты жинау мен талдаудың ГАЖ дағы біріздендірілген жүйесін құру және тау-кен-геологиялық нысандарды 3D моделдеу;
- аномальды геодинамикалық құбылыстар мен олардың өнеркәсіптік және экологиялық салдарларының туындау қаупін бағалау үшін олардың дамуының ең ерте сатысында ықтимал күшті деформациялық процестердің пайда болу белгілерін болжау.
Қол жеткізілген нәтижелер:
Күрделі құрылымдық тау жыныстары массаларында жер қойнауын ауқымды игеру кезінде геомеханикалық және геодинамикалық құбылыстарды зерттеу нәтижелері тау-кен жұмыстарын стратегиялық және жедел басқаруға олардың қауіпсіздігін қамтамасыз етуге мүмкіндік береді, бұл экономиканың тұрақты дамуы тұжырымдамасының басым міндеттеріне толық сәйкес келеді. инновацияларға негізделген өсу. Негізгі нәтижелер: - патенттік іздестіру жүргізілді, өтінімдер әзірленді және «АЭС», «Жер бетінің геомониторингінде қолданылатын PPPTs», «Тау жыныстарының ФМС болжау әдісі» өнертабыстарына өтінімдер әзірленді және Республикалық заң бюросына ұсынылды. , массив күйін болжауға мүмкіндік беретін «Масифтің ҚҚС болжау үшін сейсмоакустикалық әдіс». - кең аумақты алып жатқан кен орындарын игерудің геодинамикалық және геомеханикалық процестерін бақылау үшін геодезиялық және нивелирлік пункттердің жергілікті бақылау «бұталары» түріндегі гидродинамикалық барлауды құрудың жаңа тәсілі ұсынылады. - Мониторинг барысында радиомодемі бар GPS GS16 пайдаланылды және олардың нәтижелері Giodis бағдарламалық пакеті арқылы өңделді, нүктелердің координаттарының каталогы алынды.
Зерттеу тобы мүшелерінің аты-жөні және идентификаторлары:
- Нурпеисова Маржан Байсановна, ғылыми жетекші
- Рысбеков Канай Бахытович, жетекші ғылыми қызметкер
- Дербисов Куан Нурбергенович, кіші ғылыми қызметкер
- Бекбасаров Шакир Шарипович, жетекші ғылыми қызметкер
- Кыргизбаева Гульдана Мейрамбековна, аға ғылыми қызметкер
- Бек Айман Аскаркызы, аға ғылыми қызметкер
- Нукарбекова Жупаргуль Мухаметкаримовна, кіші ғылыми қызметкер
Басылымдар тізімі:
- Nurpeissova*, K.Rysbekov, A.Kenesbayeva, Zh.Bekbassarov, E.Levin Simulation of geodynamic processes. Вестник КазНИТУ №1. 2021. –С16-24 https://doi.org/10.51301/vest.su.2021.i4.03
- Ж.Нукарбекова, Б.Мухаметхан, А.МажитМетодика создания карт устойчивости бортовкарьеров с использованием гис технологий. Вестник КазНИТУ №1. 2021. –С24-29 https://doi.org/10.51301/vest.su.2021.v143.i1.04
- А.Kenesbayeva, М.Nurpeisova, Ye.Levin. Modeling of geodynamic processes at hydrocarbon deposit. Известия НАН РК, серия Геологическая и технические науки, №4, 2021.-С 42-49. https://journals.nauka-nanrk.kz/geolog-technical/issue/view/88
- M.Nurpeisova, A.Umirbaeva, E.Fedorov. Assessment of deformed and radiological state territory based on integrated monitoring Eurasian mining. 2021. No.1.pp. 83–87(Scopus Q1). Процентиль 75%, ISSN: 2072-0823 https://www.scilit.net/journal/473304
- E.I.Kuldeev, K.B.Rysbekov, N.S.Donenbayeva N.A.Miеtenko2 Modern methods of geotechnic –effective way of providing industrial safety in mine. Eurasian mining. 2021. No.2. ISSN 2072-0823
- Monitoring of deformation processes of the earth surfaceand construction facilities in the territory of oil fields M.Nurpeisova, В. Burkhanov, B.Myngzhassarov, S.Kulibaba. Eurasian mining. 2021. No.2. ISSN 2072-0823